امام رضا(ع) برای ما ایرانی ها نماد بسیاری از نیکی ها و یادآور تجربه معنویت و آرامشی وصف ناپذیر در جوار حریم مینوی آستانش است. مهر و رافت، غربت و مظلومیت، تن ندادن به قدرت نامشروع و علم و تدبیر و دانش گستری از اهم ویژگی هایی است که نام حضرت تداعی گر آن است. اما در این نوشتار قصد دارم بر دو ویژگی حضرت تمرکز و تاکید بیشتری نمایم که اتفاقا معتقدم دو گمشده بزرگ روزگار ما در میان مسلمین اعم از شیعه و سنی است. اولین ویژگی از این دست تسامح و مدارا با پیروان سایر ادیان و اندیشه هاست. امام رضا(ع) آینه تمام نمایی از حسن همزیستی و همجواری و همسایگی با پیروان سایر ادیان خاصه در مرکز خلافت اسلامی آن روزگار است. چنانکه در تاریخ منقول است، دوران خلافت هارون و مامون اوج فضای باز اندیشه ورزی در جهان اسلام و حضور دانشمندان و اندیشمندان از کشورهای مختلف در مرکز حکومت اسلامی است. راهبرد امام در چنین فضایی که در صورت غفلت و انفعال می توانست آیین و اندیشه اسلام محمدی و تشیع علوی را به محاق ضعف و انحراف ببرد، حضور فعال در عرصه علم و اندیشه و بحث و گفت وگوی علمی بود. لیکن حضرت به فراست دریافته بود که پیش نیاز این حضور و افزایش ظرفیت انتقال معارف حقه، ایجاد جاذبه حداکثری در سلوک، رفتار و گفتار با هم کیشان و غیرهم کیشان است. از نمونه های بارز این روش، نکته ای است که از خدمتکار امام منقول است مبنی بر وصیت یکی از زرتشتیان نیشابور برای وقف اموال خود برای فقرا پس از مرگ که امام پس از اطلاع از موضوع به والی نیشابور دستور می دهد، معادل آن مبلغ را که وی بین مسلمانان تنگدست تقسیم کرده بود از خزانه مسلمین برگرفته و بین فقرای زرتشتی تقسیم نماید. این منش و مشی اخلاقی و سلوکی، زمینه را برای تبلور ویژگی دوم فراهم می کند و آن هم سنت حسنه گفت وگو است. سنت گفت وگو از دیرباز در دربار شاهان، منزل خاندان های بزرگ و شهیر و دارالخلافه خلفای عباسی وجود داشته و در قالب مناظره و مباحثه علمی، فلسفی، فقهی و اصولی جریان داشته است.
چنانکه پیش تر آمد، عصر حیات پربرکت حضرت رضا(ع) مقارن با زمانی بود که گروه های مختلفی از اندیشمندان مسلمان و غیرمسلمان در فضای آزاد و آرام به فعالیت علمی و درس و بحث می پرداختند و فرصت های گوناگونی برای مباحثه بین ایشان فراهم بوده است. از جمله جلساتی که توسط مامون و با حضور امام و نمایندگان و دانشوران ادیان دیگر برگزار می شده است. طی برگزاری این جلسات، امام با وجود برخورداری از جایگاه ممتاز سیاسی و روحانی با مخاطبین با عطوفت و مهرورزی برخورد می کردند و در مسیر بحث ابتدا به موارد توافقی میان خود و گروه مقابل اشاره می کردند. وقوف ایشان بر کتاب های آسمانی و آگاهی وافر بر جزییات آن کتب خود امتیاز بزرگی در این جلسات به شمار می رفت. همچنین صبر و متانت امام، استفاده از نظرات و پاسخ های گروه های مقابل در تداوم بحث، حضور به موقع حضرت در جلسات، پرهیز از توسل به روش های غیراصولی برای چیرگی در بحث، احقاق حقوق و ترویج شعایر اسلامی و معارف شیعه در لابه لای بحث ها، استقبال از آرا و نظرات مخالفان، پرهیز از طولانی کردن بحث ها و ارایه پاسخ های مطول از مهم ترین روش های گفت وگوی امام در این جلسات بوده است.
مع الاسف امروز کمتر نشانی از این دو فضیلت رضوی در بسیاری از ما و حتی پرچمداران نشر این فضایل به چشم می خورد. با وجود تاکیدات مکرر مقام معظم رهبری بر جذب حداکثری و دفع حداقلی، برخی از تریبون داران مذهبی و سیاسی راهبردی کاملا متضاد را در پیش گرفته و گوش بر نصایح دلسوزان شیعه و مراجع عظام نیز بسته اند. کاش فرارسیدن میلاد پربرکت حضرت شمس الشموس و عرض سلامی خالصانه از راه دور و نزدیک به محضر پرفیض ایشان، ما را باز به خود آورد.