نشست علمی «نقد و بررسی سازوکارهای ارزیابی و انتخاب اعضای دولت چهاردهم» بعدازظهر شنبه ششم مردادماه در تالار الغدیر دانشکدگان مدیریت دانشگاه تهران برگزار شد. این نشست با مشارکت انجمن علمی آموزش و توسعه منابع انسانی ایران، انجمن علمی مدیریت دولتی ایران، انجمن مدیریت منابع انسانی ایران و دانشکده مدیریت دولتی و علوم سازمانی دانشگاه تهران برگزار شده و با استقبال جمعی از دانشجویان، استادان و صاحبنظران حوزه مدیریت و منابع انسانی روبرو شد. در ابتدای این نشست محمد ذاکری مدرس دانشگاه و مجری نشست و آرین قلی پور استاد دانشگاه تهران به عنوان میزبان نشست ضمن تشکر و خیرمقدم به حضار به بیان اهمیت و ضرورت برگزاری این نشست و جلسات مشابه در فضای آکادمیک پرداختند.
فرصتی برای طرح مطالبات
اولین سخنران این نشست، ابراهیم شیخ مدرس دانشگاه و عضو شورای راهبری دوره انتقالی دولت چهاردهم بود. وی وقوع ناترازیهای مختلف را نتیجه مستقیم سوء مدیریت درکشور برشمرد و گفت همانطور که بیست سال پیش فعالان حوزه مدیریت پرچمدار توجه به حوزه منابع انسانی و اهمیت آن شدند، امروز که برای اولین بار مساله نظام مدیریت، حکمرانی و انتخاب مدیران به یکی از محورهای اصلی مباحث انتخاباتی کاندیداها تبدیل شده و با عبور از مباحث سیاسی به مسائل عینی حکمرانی و مدیریت رسیدهایم فرصت خوبی است تا مطالباتی از جنس دقت در انتخاب اعضای کابینه و مدیران ارشد کشور در سطوح عالی نظام مطرح و پیگیری شود.
وی در ادامه ضمن اشاره به مبانی نظری چینش دولت در اندیشه فلاسفه باستان و نظریههای معاصر مدیریت دولتی، انتخاب اعضای کابینه را در کنار تنظیم روابط قوه مجریه با سایر قوا و طراحی و اعمال سیاستهای درست اقتصادی یه کارویژه و اقدام اساسی رئیس جمهور دانست و گفت در دولت جدید برای چینش اعضای کابینه تلاش شده از همه تجارب و ظرفیتهای فکری و اجرایی کشور استفاده شود مثلا در کمیته ارزیابی گزینههای وزارت صمت، سه نفر از وزرای سابق این حوزه از دولتهای مختلف و با گرایشهای سیاسی متنوع حضور دارند. شیخ سپس به ابعاد مختلف رویکرد نوین دولت جدید برای انتخاب اعضای کابینه پرداخت و گفت این فرایند تنها قرار است سازوکاری شفاف، اجماعی، دموکراتیک و باز برای معرفی افراد به رئیس جمهور فراهم کند و اگر در پی استقرار شایستهسالاری هستیم این نیاز به یک برنامهریزی بلندمدت برای کشف و شناسایی و پرورش استعدادهای مدیریتی دارد و باید پیش از همه مدل شایستگی مقامات سیاسی و وزرا طراحی گردد اما چون این کار در سالهای گذشته انجام نشده ناگزیر باید آن را در فرصتی کوتاه برای شروع دولت اجرا کرد.
وی در بخش دیگر صحبت خود به موضوع تنوع و شمولیت در مدیریت نیز اشاره کرد و گفت بهتر است به جای عبارت تبعیض مثبت که در برخی منابع مطرح شده، رفع محرومیت از برخی اقشار در پذیرش مسئولیت برای تبیین رویکرد دولت جدید مطرح شود و آن را موجب افزایش تعلق خاطر، انگیزش و استفاده از ظرفیتهای مختلف و همچنین امنیت بیشتر برای جامعه دانست.
شیخ در بخش پایانی بر ضرورت تداوم نشست های علمی و تخصصی به منظور حمایت و نقد و بررسی ابعاد نظام اداره کشور و سرمایه انسانی و تداوم مطالبه گری فعال از دولت تاکید و پیشنهاد کرد نشستهای بعدی به ارزیابی اثربخشی رویکرد انتخاب اعضای کابینه چهاردهم اختصاص یابد.
زمینه سازی حکمرانی متعالی
علی اصغر پورعزت استاد و رئیس دانشکده حکمرانی دانشگاه تهران سخنران دیگر این نشست علمی بود. وی در مقدمه سخن خود نقل قولی از کارل پوپر بدین مضمون مطرح کرد که به جای استقرار یک دولت متعالی و کامل باید مراقبت کرد تا یک دولت معمولی به سمت تباهی و فساد نرود. وی از همین دریچه سوال کلیدی خود را چنین طرح کرد که«چگونه میتوان از فساد و تباهی حکمرانان و دولتمردان منتخب جلوگیری کرد» و مباحث خود را حول پاسخ به این پرسش ادامه داد. پورعزت که بخش مهمی از سوابق پژوهشی اش در حوزه مطالعات اسلامی در مدیریت است با اشاره به بیاناتی از امیرالمومنین در نهج البلاغه، حضور دکتر پزشکیان در عرصه انتخابات را فرصتی برای طرح مجدد اندیشه علوی در بین عامه مردم و جلب توجه عمومی به نهج البلاغه دانست و ضمن تاکید بر ضرورت احیاء امر به معروف و نهی از منکر به عنوان دو فریضه مهم اجتماعی آن را از حقوق مردم نسبت به دولت برشمرد و مردم را ستون خیمه دین و حکومت دانست و گفت از دید منابع دینی همه مردم شاهد و ناظر بر عملکرد حکومت و همه در قبال جامعه پاسخگو و در پیشگاه خداوند متعال بسیار مهمتر از آن چیزی هستند که مسئولان سرمست قدرت میپندارند. هوشمندی دولت به معنی کاربرد ابزار و سخت افزار و نرم افزار نیست بلکه مردم هوشمند هستند که دولت هوشمند می سازد و اجازه خطا به آنها نمی دهد.وی حکمرانی متعالی را شرایطی دانست که مردم از امنیت و آگاهی کافی برای مشارکت در امور کشور برخوردار باشند از این رو توسعه و تقویت نهادهای مدنی برای نظارت و کنترل بر حکمرانی و جلوگیری از کژروی ها و فساد ها و پاسخگویی به مطالبات عمومی اهمیت ویژهای مییابد.
پورعزت در بخش پایانی صحبت خود مداحی را موجب فهم غلط و بستر ساز فساد دانست و ضمن هشدار در موضوع تعارض منافع مدیران دولتی، دولت ائتلافی و فراجناحی را دیدگاههایی درهم و مغشوش ارزیابی کرد و صاحبنظران را از طرح آن و رئیس جمهور را از رفتن به سوی آن پرهیز داد مگر آنکه بتواند به عهد و تعهد افراد منتخب از جناح مقابل اعتماد کند.
تجربه دیگر کشورها در انتخاب کابینه
مجید سلیمی رئیس آموزش مرکزی شرکت نفت و ندا محمداسماعیلی استادیار دانشکده مدیریت دانشگاه تهران دو سخنران بعدی این نشست بودند که در بیاناتی جداگانه به تبیین تجربه دیگر کشورها و الگوهای رایج در انتخاب اعضای کابینه در آنها پرداختند. در این بخش ضمن تحلیل و معرفی شیوههای انتخاب وزرا در کشورهایی همچون استرالیا، هند، نیوزلند، امارات متحده عربی، انگلستان، کانادا، ترکیه، اندونزی، روسیه و پاکستان مولفههایی همچون نقش و جایگاه احزاب، محدودیتهای نهادی و میزان اختیارات رئیس دولت در چینش کابیه، هماهنگی با سایر قوا و احزاب، شایستگیهای موردنیاز بری تصدی جایگاههای وزارت، زمینهسازی برای حضور زنان و اقلیتها و شایستگیهای موردنیاز برای تصدی جایگاههای مدیریت ارشد مهمترین ابعاد قابل بررسی و تعیینکننده در فرایند انتخاب وزرا در کشورهای منتخب بودهاند.نهاآنها
تحلیل سازوکار انتخاب دولت چهاردهم
بخش پایانی این نشست برگزاری پانل تخصصی هماندیشی پیرامون جنبههای مختلف رویکرد دولت جدید در انتخاب اعضای کابینه بود. در آغاز پانل سعید پاکدل نایب رئیس انجمن علمی آموزش و توسعه منابع انسانی که دبیری نشست را بر عهده داشت به تشریح اهداف این نشست پرداخت و با اشاره به رویههای سابق انتخاب مقامات سیاسی و اعضای کابینه سازوکار به کار گرفته شده به ابتکار دکتر پزشکیان را سازوکاری بدیع دانست که با توجه به ابعاد مختلف موضوع ضرورت توجه علمی به مساله و بحث و گفتگو و تبیین آن در فضای آکادمیک را اقتضا میکند. آرین قلی پور استاد و رئیس دانشکده مدیریت دولتی و علوم سازمانی دانشگاه تهران در این جلسه گفت فرایند انتخابات و گفتار و رفتار دکتر پزشکیان و نیز سازوکار اتخاذ شده انتظارات مردمْ احزاب و اقشار مختلف را از کابینه و دولت جدید افزایش داده و مردم انتظار انتخاب بهترین گزینهها و شفافیت روش انتخاب را دارند. وی در ادامه این سازوکار را از منظر سیستمی تحلیل کرد و گفت از آنجا که هدف هر روشی در انتخاب اعضای دولت و مدیران ارتقاء عملکرد دولت و پیشرفت کشور است لذا لازم است این سازوکار نیز از حیث خروجیها، نتایج و آثاری که در اداره کشور خواهد داشت و نرخ بازگشت سرمایه آن تحلیل شود. سیداحمد طباطبایی پیشکسوت نظام اداری و از موسسان انجمن آموزش و توسعه منابع انسانی نیز محور مطالب خود را روی محیط زیست و ضرورت حفظ و نگهداشت آن و نیز تاثیرش بر پیرفت کشور مطرح کرد. وی گفت ایران به لحاظ تنوع بومی و قومی و انسانی و تکثر آرا و اندیشهها به مثابه مینیاتوری از نقشهای گوناگون است و هم در مسیر انتخاب کابینه و هم اداره کشور باید این تنوع و تکثر مدنظر قرار گیرد. مهدی مرتضوی دانشیار دانشگاه تربیت مدرس سخنران دیگر این پانل بود که از منظر نهادهای اجتماعی به انتخاب مدیران ارشد پرداخت. وی با اشاره به سه مختصات اصلی دولت مدرن(قراردادی بودن، زمینی بودن و مشروعیت) استعدادیابی مدیریتی و گزینش افراد شایسته را در هرسه ویژگی تاثیرگذار عنوان کرد و افزود در ایران نیز باید مانند دیگر کشورها از نهادهای اجتماعی همچون خانواده، مدرسه و جامعه آغاز و در احزاب به کمال برسد. در واقع احزاب باید برای اداره کشور هم نظریه و هم راهبرد داشته باشند و متناسب با آن کادرسازی کنند و مسئولیت عملکرد اعضای خود را برعهده بگیرند. اما ما چون احزاب کارآمدی در کشور نداریم ناگزیریم از سازوکارهای فوری و یکشبه مانند فراخوان و کارگروه استفاده کنیم. مرتضوی عدم کادرسازی در دهه شصت را موجب بروز خلاء مدیریتی و و آمد و رفت چهرههای تکراری در دهههای بعد دانست. اباصلت خراسانی رئیس سابق انجمن علی آموزش و توسعه منابع انسانی به موضوع جانشین پروری در بخش دولتی پرداخت و آن را از زیرنظامهای مغفولمانده و فراموششده مدیریت منابع انسانی خصوصا در بخش دولتی ایران دانست. وی جانشینپروری را حصول اطمینان از وجود یک خزانه مدیریتی شایسته، مطمئن، پرورشیافته و آماده به کار تعریف کرد و گفت به خاطر بیتوجهی به فرایند جانشینپروری و اجزای آن، مساله خلاء مدیریت از سطح یک چالش به یک تنش در نظام اداری و حتی بخش خصوصی ایران تبدیل شده است و بیتوجهی به آن بسیاری از سازمانهای دولتی و خصوصی را در انتخاب مدیران کارآمد با مشکل مواجه ساخته است. وی همچنین پیشنهاد داد برای مدیریت کشور از ظرفیت نخبگان داخلی و ایرانیان متخصص خارج از کشور استفاده شود. فاطمه یزدیان رئیس دانشکده علوم خانواده دانشگاه تهران سخنران دیگر این نشست بود که با ارائه آمارهایی از وضعیت اشتغال بانوان و نقشآفرینی آنها در تولید ملی و توسعه اقتصادی کشور، تحلیلی از نسبتهای جنسیتی در مدیریت بخش دولتی و بازارکار ایران ارائه داد و گفت زنان برای تصدی جایگاههای مدیریتی در بخش دولتی و خصوصی ایران با چالش سقف شیشهای مواجه هستند که باید ضمن جلوگیری از اعمال تبعیض ناروا، از رویکرد تبعیض مثبت برای رفع این عقبماندگی و محرومیت همه اقشار خصوصا زنان، اقوام و اقلیتها از عرصه مدیریت کشور استفاده شود. علی داوری دانشیار دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران نیز به عنوان آخرین سخنران پانل، به مساله تنوع نیروی انسانی و برابری بین نسلی فرصتها در سطوح مدیریت ارشد پرداخت و ضمن ارائه تحلیلی از چالشهای نسلی و اجتماعی در انتخاب و انتصاب مدیران در دولتهای متوالی اصولگرا و اصلاحطلب بیتوجهی به تفاوتهای فردی خصوصا تفاوتهای بین نسلی و تنوع انسانی و اجتماعی در جامعه ایران را چالشی فراگیر و مشترک در همه ادوار دانست و گفت نسل جوان امروزی موسوم به نسل زد نه تنها مشارکت کمتری در فضای سیاسی و اجتماعی دارد بلکه تمایل چندانی نیز به استخدام یا پذیرش مسئولیت در بخش دولتی نشان نمیدهد و این ناشی از به رسمیت نشناختن علائق و اولویتها و سبک زندگی این نسل در تفکر رسمی و نظامات اداری و کهنالگوهای رفتاری بخش دولتی است، ضمن آنکه هیچگاه فرصت کافی به این نسل برای ارائه تواناییهایش در اداره کشور داده نشده است.
در پایان این نشست برخی از حضار به بیان دیدگاههای خود پرداختند و دبیر نشست بر اساس دیدگاههای مطرح شده، پیشنهادهایی ارائه کرد که اهم آنها عبارت است:
- بهرهگیری از تجارب سایر کشورها با درنظر گرفتن شرایط محیطی و نظام سیاسی و اداری ایران
- طراحی سازوکارهای میان مدت و بلندمدت برای استقرار نظام مدیریت استعداد و جانشین پروری در بخش دولتی با تاکید بر جایگاههای مدیریت ارشد
- تداوم برگزاری نشستهای علمی با تاکید بر مسائل و چالشهای اصلی دولت و تحلیل اثربخشی سازوکارهای اجرا شده
- تقویت مطالبه گری سیستماتیک و مردمی از دولت به منظور مراقبت از فعالیت دولتمردان و جلوگیری از بروز فساد و تخلف
- بازاندیشی و تقویت نقش آفرینی احزاب سیاسی در طراحی راهبرد و تربیت مدیران
- توجه به تنوع قومی، نسلی و جنسیتی در برنامهریزی نیروی انسانی کشور خصوصا در بخش دولتی و نظام مدیریت
- استفاده از ظرفیت نخبگان ایرانی داخل و خارج از کشور برای پیشرفت و تعالی ایران