در یادداشت قبلی ابتدا به طرح چند پرسش جدی در باب نسبت و رابطه ما و ایران پرداختم و تلاش کردم در حد مقدورات این ستون به یکی از آنها پاسخ دهم. در این یادداشت قصد دارم یکی دیگر از آن پرسش ها را بازگویی و مورد بحث و واکاوی قرار دهم. پرسش این است که آیا ما به عنوان اتباع یا شهروندان یا فرزندان ایران در قبال آن وظیفه و مسئولیتی بر عهده داریم یا ایران در قبال ما وظایفی دارد و باید سهم ما را از خودش بپردازد. پاسخ به این پرسش در وهله اول مستلزم آن است که ایران را چگونه تعریف کنیم و آن را صاحب چه مواهب و ظرفیت هایی بدانیم که از سوی ما قابل بهره برداری و تملک است. به طور خلاصه ایران در ابعاد نرم و معنوی خود یک «برند» است که مولفه های گوناگونی در شکل گیری این برند و تصویر آن نقش دارند. از تاریخ و فرهنگ و میراث انسانی و معنوی و تاریخی و هنری آن گرفته تا تصویری که از آن و نام و پیشینه و نظام سیاسی و اقتصادی و اجتماعی آن در ذهن مردمان ایران و دیگر نقاط جهان شکل می گیرد. در جنبه سخت و فیزیکی آن نیز منابع طبیعی و انسانی، ذخایر فسیلی و معدنی، دریا و خشکی و کویر دیگر عوارض جغرافیایی، آب و خاک و هوا همگی متعلق به ایران است. علی الظاهر منطقی است که آنچه متعلق به ایران است متعلق به مردم و شهروندان و ساکنین آن باشد و همه بتوانند از مواهب آن برای خلق ثروت، لذت، رفاه و به¬زیستن خود بهره ببرند اما این بهره گیرندگان چقدر در این بهره گیری حق تصرف و تملک دارند؟
آیا می توان گفت ایران امسال الف مترمکعب ذخایر آبی دارد و تقسیم آن بر حدود ۸۰ میلیون جمعیت ایران سهمی معادل ب مترمکعب نصیب من می کند و حالا من مجازم هرگونه که میل دارم از این سهم آبی استفاده کنم و فرضا همه آن را دور بریزم؟ یا مثلا در مورد ساحل دریا اگر سهم هر ایرانی ج مترمربع از سواحل دریاهای شمال و جنوب کشور باشد آیا مجاز است به هرنحو که مایل است از آن استفاده کند؟ در مورد ابعاد نرم و به بیان دیگر «برند» ایران نیز که طی دهه ها و قرون طولانی حاصل شده و اثر جمعی همه مردمان این دیار و فراتر از آن اعضای این جغرافیای فرهنگی و انسانی است شرایط به گونه ای دیگر است و این حرکت جمعی مردم هر زمانه است که کاهی به این کوه می افزاید. اگرچه برخی به خاطر جایگاهشان اثر پررنگ تری در این تابلو گسترده به جای می گذارند. بنابراین روشن است که هریک از ما به قدر ظرفیت از مواهب مادی و معنوی این سامان، مستقیم و غیرمستقیم سهمی داریم که صدالبته این سهم به تساوی در بین همه مردم توزیع نمی شود.اما آیا در قبال این برخورداری وظیفه ای هم بر دوش ما هست یا چون مهمانانی هستیم که به ضیافتی دعوت شده ایم و پس از صرف غذا و سایر اقلام پذیرایی و گپ و گفت و خوشگذرانی میهمانی را ترک می کنیم و ماتَرَک برای صاحبخانه باقی می ماند؟ برای بیان بهتر این معنی توسل به مفهوم «توسعه پایدار» می تواند راهگشا باشد. توسعه پایدار به زبانی ساده استفاده نسل کنونی از منابع طبیعی و زیستی و تکنولوژیک به نحوی است که در عین تامین نیازهای آن، تامین نیازهای نسل های آتی را به مخاطره نیندازد. بر اساس این مفهوم که در سطح جهانی هم پذیرفته شده است، بهره مندی همه ساکنان کره زمین از مواهب و امکانات آن(به ویژه آب و خاک و هوا و سایر اجزاء محیط زیست) باید به نحوی باشد که نسل های آینده نیز بتوانند به نحو مقتضی از آن بهره گیرند. این نگاه عام و جهانشمول، در درون مرزهای جغرافیایی و انسانی یک کشور نیز مطرح است و هریک از ما علیرغم سهم و بهره ای که از مواهب و نعمات الهی و ظرفیت های این کشور داریم، وظایفی نیز در قبال فرزندان و نوادگان خود و نسل های آتی نیز داریم. برآیند تجمعی این وظایف و مسئولیت¬های نسل ما، در قبال فرزندانمان وظایف ما را در قبال زیست بوم ایران نیز شکل می دهد.
آیا می توان گفت ایران امسال الف مترمکعب ذخایر آبی دارد و تقسیم آن بر حدود ۸۰ میلیون جمعیت ایران سهمی معادل ب مترمکعب نصیب من می کند و حالا من مجازم هرگونه که میل دارم از این سهم آبی استفاده کنم و فرضا همه آن را دور بریزم؟ یا مثلا در مورد ساحل دریا اگر سهم هر ایرانی ج مترمربع از سواحل دریاهای شمال و جنوب کشور باشد آیا مجاز است به هرنحو که مایل است از آن استفاده کند؟ در مورد ابعاد نرم و به بیان دیگر «برند» ایران نیز که طی دهه ها و قرون طولانی حاصل شده و اثر جمعی همه مردمان این دیار و فراتر از آن اعضای این جغرافیای فرهنگی و انسانی است شرایط به گونه ای دیگر است و این حرکت جمعی مردم هر زمانه است که کاهی به این کوه می افزاید. اگرچه برخی به خاطر جایگاهشان اثر پررنگ تری در این تابلو گسترده به جای می گذارند. بنابراین روشن است که هریک از ما به قدر ظرفیت از مواهب مادی و معنوی این سامان، مستقیم و غیرمستقیم سهمی داریم که صدالبته این سهم به تساوی در بین همه مردم توزیع نمی شود.اما آیا در قبال این برخورداری وظیفه ای هم بر دوش ما هست یا چون مهمانانی هستیم که به ضیافتی دعوت شده ایم و پس از صرف غذا و سایر اقلام پذیرایی و گپ و گفت و خوشگذرانی میهمانی را ترک می کنیم و ماتَرَک برای صاحبخانه باقی می ماند؟ برای بیان بهتر این معنی توسل به مفهوم «توسعه پایدار» می تواند راهگشا باشد. توسعه پایدار به زبانی ساده استفاده نسل کنونی از منابع طبیعی و زیستی و تکنولوژیک به نحوی است که در عین تامین نیازهای آن، تامین نیازهای نسل های آتی را به مخاطره نیندازد. بر اساس این مفهوم که در سطح جهانی هم پذیرفته شده است، بهره مندی همه ساکنان کره زمین از مواهب و امکانات آن(به ویژه آب و خاک و هوا و سایر اجزاء محیط زیست) باید به نحوی باشد که نسل های آینده نیز بتوانند به نحو مقتضی از آن بهره گیرند. این نگاه عام و جهانشمول، در درون مرزهای جغرافیایی و انسانی یک کشور نیز مطرح است و هریک از ما علیرغم سهم و بهره ای که از مواهب و نعمات الهی و ظرفیت های این کشور داریم، وظایفی نیز در قبال فرزندان و نوادگان خود و نسل های آتی نیز داریم. برآیند تجمعی این وظایف و مسئولیت¬های نسل ما، در قبال فرزندانمان وظایف ما را در قبال زیست بوم ایران نیز شکل می دهد.
ما وظیفه داریم چه در انتخاب سبک زندگی شخصی و خانوادگی و چه در انتخاب ها و حرکت های سیاسی و اجتماعی و اقتصادی به نحوی عمل کنیم که ایران نه تنها برای خودمان، بلکه برای فرزندان و نوادگان و نسل های بعد مردم این کشور نیز جای بهتری برای زندگی باشد. اگر امروز با گرفتاری های متعددی برای زیست مطلوب در ایران مواجهیم، بخشی از آن بی شک ناشی از اهمال نسل های قبل ما در عمل به برخی وظایفشان در برابر ایران است و از دیگرسو اگر تمامیت ارضی خود را در چنددهه اخیر حفظ کرده ایم و امروز در امنیت مطلوبی به سر می بریم ناشی از ادای صحیح و کامل نسل قبلی به بخشی دیگر از وظایفشان است. اکنون سهم و وظیفه هریک از ما در دو کفه ترازو روبروی ماست. به ازای همه مواهبی که در این کشور از آن بهره برده ایم و طبق قانون یا عرف حق خود می دانیم(آموزش رایگان، انواع یارانه های مستقیم و غیرمستقیم و …) و کاری که در این کشور یا خارج از آن مشغول به انجام آن هستیم، می توانیم این سوال را از خود بپرسیم که آیا در قبال بهره مندی خود، وظیفه خود را برای زیست بهتر همه فرزندان ایران در نسل های بعد به درستی ایفا می کنیم؟