سیف فرغانی شاعر قرن هفتم و هشتم هجری قصیده مشهوری دارد با مطلع «هم مرگ بر جهان شما نیز بگذرد» که اتفاقا در سال های اخیر توسط برخی چهره های مشهور ادبی نیز خوانش شده و در شبکه های اجتماعی با بازدید و استقبال زیادی هم مواجه شده است. یکی از ابیات این قصیده بسیار زیبا این است: «بیش از دو روز بود از آن دگر کسان/ بعد از دو روز از آن شما نیز بگذرد» این از آن ابیاتی است که به نظر من همه مدیران در همه سطوح باید با آب طلا بنویسند و بالای سر خود نصب کنند تا بدانند عمر دوران خدمت و مسوولیت چقدر گذراست و لحظه لحظه آن را باید قدر دانست و غنیمت شمرد. بگذریم از اینکه باز به قول سیف فرغانی در همان قصیده: «آبی است ایستاده درین خانه مال و جاه/ این آب ناروان شما نیز بگذرد» ولی آب ناروان بعضی از نامدیران هیچ گاه نمی گذرد. صحبت های رییس جمهور در هفته گذشته در باب اینکه شان مدیران دولتی و مسوولان کشور خدمتگزاری مردم است نه حکم راندن و دستور دادن، دوباره این ابیات و این قصیده درخشان سیف فرغانی را در ذهن من زنده و بازخوانی کرد. واقعیت هم این است که شان کارمند و مدیر دولتی و بخش عمومی، خدمت به مردم است و به جز این شان دیگری ندارد. بی حکمت نبوده که در قانون استخدام کشوری مصوب ۱۴۰۱ از دو واژه «مستخدم دولت» و «ارباب رجوع» استفاده شده تا نسبت و نوع رابطه مردم و کارکنان دولت را با هم نشان دهد. قبلا در برخی مغازه ها و رستوران ها جمله ای روی یخچال یا پیشخوان شان به انگلیسی می نوشتند که معنی اش این بود که «مشتری پادشاه است.» ولی به جای اینکه تلاش کنیم همین فرهنگ را در بخش دولتی نیز جا بیندازیم و این باور را در کارکنان و مدیران دولت ایجاد کنیم که «شهروند/مراجع پادشاه است» به اشکال مختلف در مسیر عکس آن حرکت کرده ایم.
البته موضوع عرضم این دولت و آن دولت نیست و فرهنگ اداری ما از دیرباز درگیر چنین مشکلاتی است.
از گذشته بسیاری از کارکنان دولت، در کلام و عمل خود را از مردم طلبکار می دانند و حضورشان در سازمان دولتی را منتی بر سر مردم و دولت تلقی می کنند. طرفه آنکه بسیاری از همین افراد با هزارجور پارتی بازی و ناله و التماس و نامه گرفتن از این و آن وارد خدمات عمومی شده اند. در مورد مدیران که شرایط حادتر بوده است. همه ما طی سال های طولانی تجربه برخورد با مدیرانی را داشته ایم که حتی از مواجه شدن با مردم و شنیدن سخن و مشکل شان یا انجام یک کار ساده اداری برای حل مشکل شهروندان نیز ابا دارند و آن را در «شان» خود نمی دانند.
این روحیه اربابی را از یک رییس اداره ساده در یک شهرستان کوچک تا مدیران ارشد وزارتخانه ها در تهران ممکن است داشته باشند و منحصر به سطح و جایگاه و حوزه کاری خاص یا دولت اصولگرا و اصلاح طلب و میانه رو نیست.
پزشکیان از آغاز دوران تبلیغات انتخاباتی تا همین روزها که چند ماهی از آغاز به کار دولتش می گذرد مکررا روی اصلاح این فرهنگ و رفتارهای ناصحیح تاکید کرده و سیاست هایی مانند تدقیق نظام پاسخگویی، پرداخت مبتنی بر عملکرد و استانداردسازی خدمات دولت را به عنوان ابزارهای اجرایی و فرآیندی مطرح کرده است.
واقع امر نیز آن است که برای اصلاح این فرهنگ ها و روش ها باید نظام مشخص و دقیقی برای ارزیابی عملکرد کارکنان و مدیران، پرداخت، ارتقا و انتصاب متناسب با این عملکردها وجود داشته باشد وگرنه همه اینها از حد حرف فراتر نخواهد رفت و باز همان آش و همان کاسه.
در این میان، سازمان اداری و استخدامی کشور به عنوان متولی نظام اداره، مدیریت و حکمرانی کشور در راستای ماموریت های ذاتی اش برای اصلاح نظام اداری تلاش کرده در دوره جدید گام هایی برای رفع این معضلات بردارد. از آن جمله طرحی است موسوم به «مرکز فوریت های اداری» (فواد) که اکنون در مرحله ایجاد زیرساخت های فنی و قانونی و اجرای پایلوت است و اگر به خوبی اجرا شود نوید تغییرات موثری را در خدمت رسانی دستگاه های اجرایی خواهد داد و دیگر کسی نمی تواند بی دلیل و به هر بهانه واهی از انجام کار مردم سر باز بزند.
ساز و کار این سیستم به طور خلاصه این گونه است که اگر شهروندی برای دریافت خدمتی به یک سازمان دولتی در هر کجای ایران مراجعه کرد و کارکنان و مدیران آن سازمان بی دلیل از ارائه آن خدمت خودداری کردند آن شهروند می تواند با تماس با شماره فوریت های اداری یا مراجعه به سایت یا اپلیکشین آن موضوع را مطرح کرده و سیستم فوریت های اداری از طریق نمایندگان خود در سازمان ها موضوع را پیگیری و تلاش کرده در اسرع وقت مشکل آن شهروند را حل کنند.
پرواضح است که در هر موردی که بر اثر سهل انگاری و بی توجهی از سوی هر کارمندی کار مردم انجام نشده و به آن سیستم مراجعه شود ضمن ثبت موضوع در سوابق آن سامانه، برای خود کارمند و مدیر مافوقش تبعات منفی در ارزیابی عملکرد سالانه، پرداختی های مازاد، ارتقا و حتی تداوم همکاری به وجود خواهد آمد.
امید است اجرای موثر این برنامه و دیگر طرح های اصلاح نظام اداری، همه کارکنان و مدیران دولت را به سرخط اصلی خود بازگرداند: خدمتگزاری موثر، باکیفیت و بی منت به مردم.