آن روی سکه دانشگاه/ درباره کتاب فساد دانشگاهی

زیست دانشگاهی برای همه کسانی که به عناوین مختلف(دانشجو، مدرس، کارمند، مدیر) و در بازه­های زمانی گوناگون آن را تجربه کرده­اند حاوی خاطرات شیرین و تلخ فراوانی است.شرایط کلاس و نمره و محیط خوابگاه، سلوک با همکلاسی­ها و استادان و همکاران، ارتباط با کارکنان و مدیران دانشگاه، قبولی در مقاطع مختلف یا استخدام و ارتقا همگی ممکن است دربردارنده برخی خاطرات شیرین و آموزنده و البته برخی تجارب تلخ و گزنده باشد که خصوصا برای دانشجویان در شکل­گیری شخصیت علمی و کاری و رفتارهای آتی آنان تاثیرگذار است. اما سکه دانشگاه  روی دیگری هم دارد که حاوی رفتارهای ضدکار یا حتی فسادآمیز است. روی دیگری که از یک سو همواره تحت الشعاع فساد گسترده در حوزه سیاسی و اقتصادی قرار گرفته و از دیگرسو به خاطر حفظ اعتبار و احترام دانشگاه و دانشگاهیان چندان به آن پرداخته نمی­شود. رفتارهایی همچون پرداخت پول و هدایای مختلف برای دریافت نمره، تبعیض­های جنسیتی، قومی و زبانی بین دانشجویان، بهره­کشی علمی اساتید از دانشجویان در قالب همکاری­های مشترک، پارتی بازی در ارائه خدمات آموزشی و اداری و … از مظاهر آشکار این مناسبات ناسالم در محیط دانشگاه است اما ابعاد فساد دانشگاهی محدود به این موارد نیست و لایه­های پنهانی نیز دارد. ویژگی اشکال فساد دانشگاهی در بسیاری موارد آن است که این رفتارها گاهی اوقات در محیط آکادمیک کاملا عادی و بدیهی به نظر می­رسد و به سبب کثرت وقوع، قبح آن عملا از بین رفته است.

داود حسینی هاشم­زاده در کتاب خود با نام «فساد دانشگاهی؛ گونه­شناسی، روش سنجش، علل، پیامدها و راهبردهای مبارزه با آن» کوشیده است برخی ابعاد پیدا و پنهان فساد دانشگاهی را واکاوی کند. حسینی هاشم زاده متولد۱۳۴۷ تهران و پژوهشگر حوزه مطالعات اجتماعی است و در سال­های اخیر تمرکز مطالعاتی خود را روی حوزه فساد خصوصا فساد آکادمیک قرار داده است. او در مقدمه کتاب می­گوید:« حال دانشگاه خوب نیست و بخشی از این ناخوش­احوالی مربوط به رشد سرطانی فساد در ابعاد و حوزه­های مختلف فعالیت­های دانشگاهی است که یکی از دلایل آن هم تجاری شدن دانشگاه و رشد بی­رویه آموزش عالی است…» و این کتاب را برآمده از ربع قرن تجربه زیسته و ادراکاتش در نظام دانشگاهی و بیش از یک دهه مطالعه تخصصی در حوزه فساد معرفی می­کند. کتاب حاضر در پنج فصل سامان یافته است. فصل اول به مفهوم فساد، تعاریف آن از ابعاد گوناگون و دسته­ بندی ­ها، گونه ­شناسی و سنخ ­شناسی آن و معرفی مفهوم فساد پرداخته است. در فصل دوم پس از مروری بر پژوهش­های پیشین در حوزه فساد و فساد آکادمیک، نتایج پژوهش نگارنده با عنوان «بررسی وضعیت فساد دانشگاهی در دانشگاه­های شهر تهران» در قالب یوست مفصل این فصل ارائه شده است. در فصل سوم با عنوان گونه­شناسی فساد در آموزش عالی، پس از مرور برخی دیدگاه­ها و گونه­شناسی­ها از فساد آکادمیک، چارچوب پیشنهادی مولف برای گونه­شناسی فساد آکادمیک در ایران مبتنی بر کنش­های متقابل چهار گروه دانشجویان، استادان، کارمندان و مدیران در بستری که نهاد سیاست، حقوقی، اقتصاد، فرهنگ و اجتماع آن را می­سازد ارائه شده است. همچنین گونه­شناسی پیشنهادی خود را با سه گونه­شناسی دیگر(فساد سیاه، سفید، خاکستری؛ فساد تصادفی، نظا­م­مند؛ فساد خرد، کلان)انطباق داده است. افزون بر آن نویسنده تاکید داشته که در گونه­شناسی خود به اشکالی از فساد بپردازد که خاص نظام آموزش عالی است و اشکال دیگر و عمومی فساد(مثلا در واگذاری پروژه­های عمرانی، تامین کالا و …) در گونه­شناسی او راه نیافته است. این گونه­شناسی و شاخص­های متعدد و متنوع معرفی شده در آن، یکی از جذاب­ترین بخش­های این کتاب است. در فصل چهارم پس از مرور برخی تجارب در سنجش فساد و طرح برخی مفروضات نظری، با ابتنا بر مدل­های بررسی شده، مدل و ابزاری برای سنجش فساد دانشگاهی در ایران مبتنی بر سه بعد ادراک فساد، تجربه فساد و ارزیابی فساد ارائه شده است. همچنین نویسنده ابزاری برای سنجش فساد در چند ماژول و مبتنی بر دیدگاه­های ذینفعان مختلف این حوزه مانند استادان، دانشجویان، کارمندان و مدیران و تلفیق نظرات ایشان طراحی و معرفی کرده است. فصل پنجم نیز به تفسیر و نتیجه­گیری یافته­های پژوهش­های نگارنده و دیگران و بررسی علل و زمینه­ها و پیامدهای فساد دانشگاهی و راهبردهای مقابله با آن(در ابعاد سیاسی، اقتصادی، بازرگانی و نظارتی، قانونی و قضایی، اطلاع­رسانی و آگاه­سازی، مدیریت اخلاق حرفه­ای، اجتماعی و فرهنگی) پرداخته است.

در نگاهی کلی، این اثر به واسطه پرداختن به موضوعی خاص و مغفول مانده یعنی فساد دانشگاهی و تجزیه و تحلیل مولفه­ها و عناصر سازنده و اشکال مختلف وقوع آن حائز اهمیت و ارزش فراوان است. به بیان دیگر، مطالعه آن و آگاهی از اشکال و مظاهر فساد دانشگاهی به منظور پیشگیری از وقوع آن و اجتناب از افتادن در دام کنشگران فاسد و سازوکارهای فسادآلود برای همه بازیگران و ذینفعان نظام آکادمیک لازم است. همچنین می­تواند چارچوب مناسبی برای انجام پژوهش­های کاربردی در این عرصه فراهم کند.

در عین حال، به نظر می­رسد اشکالاتی در ساختاربندی کتاب و چینش مطالب وجود دارد که می­تواند در ویراست­های آتی مورد مداقه و اصلاح قرار گیرد. یکی از مهم­ترین این مسائل تکرار چندباره برخی مطالب در متن کتاب است. مثلا شاخص­های فساد دانشگاهی در پیوست فصل دو، فصل سه و فصل چهار کمابیش عینا تکرار شده است. در حالی که می­شد با ادغام فصول سه و چهار و خلاصه­سازی نحوه طراحی ماتریس­ها در فصل چهار و درج نتایج پیمایش نویسنده در انتهای این فصل(ارائه نتایج پس از طرح چارچوب اندازه­گیری) از تکرار چندباره شاخص­ها و اطناب در متن جلوگیری کرد. این چندباره­گویی شامل برخی از تعاریف و مفاهیم و نقل­قول­ها و پژوهش­ها پیرامون فساد نیز می­شود. در عین حال، فصل پنجم را می­توان غنی­ترین فصل این کتاب به لحاظ تحلیلی، استدلالی و کاربردی دانست که با قوت به تحلیل زمینه و شرایط و علل وقوع و ابزارها و راهبردهای مقابله با فساد دانشگاهی پرداخته است.

به هر روی و علیرغم موارد فوق، مطالعه این کتاب را که چاپ دوم آن در سال ۱۳۹۹ در ۲۲۰نسخه و ۲۸۸ صفحه به همت انتشارات آگاه وارد بازار نشر شده است به همه فعالان عرصه نظام دانشگاهی توصیه می­کنم.

دیدگاه‌ خود را بنویسید

پیمایش به بالا